آب اکسیژنه چیست؟
آب اکسیژنه ماده ای مرکب از هیدروژن و اکسیژن است و فرمول شیمیایی آن H۲O۲ است. شکل این ماده شیمیایی مایع ای بی رنگ و مزه ای تلخ (که به هیچ وجه آن را نخورید) با بویی ازن مانند است.
آب اکسیژنه ساده ترین پراکسید (ترکیبی با پیوند منفرد اکسیژن – اکسیژن) است. در حضور نور به آرامی تجزیه می شود (برای همین مورد در شیشه های تیره نگهداری میشود). هیدروژن پراکسید به طور معمول با یک تثبیت کننده در یک محلول اسیدی ضعیف در بطری با رنگ تیره ذخیره می شود.
اولین شناخت ترکیب شیمیایی آب اکسیژنه در سال ۱۸۱۸ بود. فرآیند تولید آن شامل واکنش اکسیژن با ترکیبات آلی به طور عمده ایزوپروپیل الکل یا آنتراکینون است که به عنوان یک مایع بی رنگ در بازار وجود دارد.
با گرم کردن هیدروژن پراکسید در حالی که در مجاور نمک فلزاتی مانند منگنز، نیکل، کروم، آهن یا مس قرار دارد (به عنوان کاتالیزور)، به اکسیژن و آب تجزیه می شود. این ماده یکی از مواد شیمیایی با بالاترین سطح قابلیت انعطاف پذیری است به همین دلیل کاربردهای فراوانی در صنایع گوناگون دارد.
هیدروژن پراکسید یک ماده اکسید کننده قوی است که معمولاً در صنعت و در زمینه پزشکی مورد استفاده قرار می گیرد.
در هنگام قرارگرفتن در معرض نور یا گرمایش، ناپایدار بوده و تجزیه می شود و باعث تولید آب و اکسیژن می شود.
انواع آب اکسیژنه
آب اکسیژنه دارای سه گرید می باشد و با این سه گرید در بازار وجود دارد:
۱.آب اکسیژنه صنعتی: بیشترین کاربرد هیدروژن پراکسید در مصارف صنعتی می باشد و با غلظت های ۳۵ درصد و ۵۰ درصد موجود است؛ البته به دلیل وجود مواد مضر و خطرناکی همچون فلزات سنگین در این نوع آب اکسیژنه، فقط برای مصارف صنعتی و غیر خوراکی بکار می رود.
۲.آب اکسیژنه آزمایشگاهی: در آزمایشگاهها و برای کارهای تحقیقاتی و علمی از این گرید آب اکسیژنه استفاده می شود. که کاربرد مخصوص به خود را دارد و درصد خلوص بشدت بالایی را دارد
۳.آب اکسیژنه خوراکی: این گرید دارای دو نوع ۳۵ و ۵۰ درصد است. قیمت آن نیز به دلیل نیاز به هزینه زیاد در فرایند تولید، گرانتر از سایر گرید ها می باشد.(آب اکسیژنه ترک پاشا برای این مورد بشدت مصرف میشود و مقبول تولید کنندگان است)
کاربردهای گوناگون آب اکسیژنه
هیدروژن پراکسید در طیف وسیعی از محصولات نظافتی و مراقبت های شخصی، از جمله رنگ مو و سفید کننده ها، خمیر دندان و دهان شویه ها، پاک کننده های حمام و پاک کننده های لکه های لباس استفاده می شود. هیدروژن پراکسید را می توان در ضد عفونی کننده های کمک های اولیه نیز یافت و از آن به عنوان ماده سفید کننده در برخی محصولات غذایی استفاده می شود. همچنین در تصفیه آب و مصارف صنعتی نیز بسیار پرکاربرد می باشد.
برخی از مهم ترین استفاده های آن عبارتند از:
لوازم آرایشی و بهداشتی
خاصیت اکسید کننده هیدروژن پراکسید آن را برای استفاده در لوازم آرایشی و پزشکی به عنوان ضد عفونی کننده و سفید کننده مناسب می کند. به عنوان مثال، در محصولات آرایشی، به عنوان ماده ضد میکروبی استفاده می شود، در حالی که در مواد بهداشتی با خاصیت اکسید کنندگی آن، سفیدی دندان ها را افزایش می دهد.(در این باره می توانید با سرچ در گوگل و مطالعه درباره روش سفید کردن دندان ها با هیدروژن پراکسید بیشتر بخوانید)
فرآوری مواد غذایی
از هیدروژن پراکسید به دلیل خاصیت اکسید کنندگی زیاد، در برخی از غذاها مانند آرد گندم، روغن خوراکی، سفید تخم مرغ و غیره در کشورهایی مانند ایالات متحده، کانادا، استرالیا و نیوزیلند به عنوان ماده سفید کننده استفاده می شود.
معدن
صنعت معدن از آب اکسیژنه هم به عنوان منبع اکسیژن و هم به عنوان یک ماده اکسید کننده استفاده می کند. به عنوان مثال، در فرآیندهای تولید طلا و اورانیوم در تهیه کنسانتره و شستشوی سنگ معدن استفاده می شود.
صنعت کاغذ و خمیر کاغذ
در این صنعت، از آن به عنوان یک ماده سفید کننده همه کاره به ویژه در سفید کننده خمیر شیمیایی استفاده می شود. در سفید سازی خمیر، از آن به عنوان عامل سفید کننده استفاده می شود. در کارخانه های بازیافت کاغذ، کاربرد آن به عنوان یک ماده ضد مرکب سازی است.
سنتز شیمیایی
در این زمینه، کاربرد خود را به عنوان یک ماده اکسید کننده پیدا کرده است. هیدروژن پراکسید دارای وزن مولکولی کمی است؛ بنابراین یک ماده اکسید کننده کارآمدتر از پرمنگنات پتاسیم یا دی کرومات است. ضمنا در چندین حلال آلی از جمله آب قابل حل است.
ضدعفونی کننده
در میان سایر کاربردها، از هیدروژن پراکسید به عنوان ضد عفونی کننده استفاده می شود. برای درمان التهاب لثه و ضد عفونی کردن (آشامیدن) آب استفاده می شود. همچنین برای مقابله با رشد بیش از حد میکروبی در سیستم های آب و برج های خنک کننده استفاده می شود.
کشاورزی
هیدروژن پراکسید هنگام پاشیدن بر روی محصولات می تواند انواع آفات مانند شته ها، کنه های عنکبوت قرمز و بیماری های قارچی مانند کپک پودری را کنترل کند. برای لکه گیری گیاهان، لازم است یک قسمت از هیدروژن پراکسید ۳۵ درصد را با ده قسمت آب مقطر برای محلول پاشی مخلوط شود.
آیا سازمان غذا و دارو ایمنی این ماده را تایید نموده است؟
FDA یا همان سازمان غذا و دارو آمریکا استفاده از این ترکیب را برای انسان در دوز های پایین مجاز دانسته است.با این حال این ترکیب در غلظت های بالا زمانی که با پوست تماس پیدا می کند می تواند منجر به ایجاد تاول ، زخم و یا سوزش شود.
آیا این ماده خاصیت ضدعفونی کنندگی دارد؟
طبق گفته ی مرکز کنترل بیماری ها (CDC) این ماده می تواند مخمرها ، قارچ ها ، باکتری ها ، ویروس ها و اسپور های کپک را نبود کند. محصول فوق هنگام تماس با هوا یا آب به سرعت و به راحتی تجزیه می شود ، بنابراین از مواد شیمیایی حاوی کلر ایمن تر به حساب می آید.
تمیز سازی ماشین لباسشویی و ظرف شویی: طبق مطالعه ای که در سال 2016 انجام پذیرفت 83 درصد از ماشینهای ظرفشویی خانگی که مورد بررسی قرار گرفت حاوی قارچ و 47 درصد از آن ها حاوی مخمر سیاه E
dermatitidis بودند که می توانند برای انسان مضر باشند. در نتیجه شما می توانید به منظور از بین بردن این باکتری ها در ماشین های ظرفشویی و یا لباسشویی از مخلوط این ماده و جوش شیرین استفاده کنید.
برای تمیز سازی سینک ظرفشویی نیز می توانید در ابتدا سینک را مرطوب و با جوش شیرین و اسفنج تمیز کنید. در نهایت آب اکسیژنه 3 درصد را به سینک اسپری کنید.
تمیز سازی پیشخوان های قصابی: طبق مطالعاتی که دانشگاه اوهایو انجام داده است این ترکیب می تواند در از بین بردن باکتری های سالمونلا و ای کولای موجود بر سطوح بسیار موثر باشد. در نتیجه در تمیز سازی سطوح به خصوص تخته های گوشت معمولا از این ماده با غلظت 3 درصد و برای مدت 10 دقیقه استفاده می کنند.
تمیز نمودن سرویس های بهداشتی: برای تمیز سازی سطوحی مانند توالت لازم است تا ½ از این ماده با غلظت 3 درصد را به مدت 20 دقیقه روی سطوح بریزید و سپس آب کشی کنید.با این کار نه تنها میکروارگانیسم های موجود از بین خواهند رفت بلکه سطح مورد نظر تمیز تر و براق تر به نظر خواهد رسید.
تازه نگه داشتن میوه ها و سبزیجات:
محصولات غذایی مانند هویج، سیب زمینی و سایر سبزیجات را پیش از استفاده برای از بین رفتن باکتری های موجود می توانید به مدت 30 دقیقه در محلول حاوی هیدروژن پراکسید رقیق قرار دهید. علاوه بر این از آنجایی که باکتری ها رنگ محصولات غذایی را به قهوه ای تغییر می دهند، از بین بردن آن ها می تواند سبب تازه و زنده تر نگه داشتن مواد غذایی شود.
هیدروژن پراکسید چگونه تولید می شود؟
از سال ۱۸۸۰، هیدروژن پراکسید به عنوان یک محصول تجاری شناخته می شود. این ماده، اولین بار در انگلستان با سوزاندن نمک باریم (Ba) تولید شد که باعث تولید پراکسید باریم شد. پس از آن پراکسید باریم در آب حل شد و هیدروژن پراکسید تولید شد. از قرن نوزدهم تولید هیدروژن پراکسید تا حد زیادی افزایش یافته است. امروزه سالانه حدود نیم میلیارد کیلوگرم تولید می شود.
آیا سازمان غذا و دارو ایمنی این ماده را تایید نموده است؟
FDA یا همان سازمان غذا و دارو آمریکا استفاده از این ترکیب را برای انسان در دوز های پایین مجاز دانسته است.با این حال این ترکیب در غلظت های بالا زمانی که با پوست تماس پیدا می کند می تواند منجر به ایجاد تاول ، زخم و یا سوزش شود.
Msdsو خطرات
محصول فوق از طریق سه مکانیسم اصلی باعث مسمومیت می شود: آسیب به پوست و خوردگی ، تشکیل گاز اکسیژن و پراکسیداسیون لیپیدها.
این ماده می تواند موجب آسیب جدی به چشم ها شود.
در صورت بلعیده شدن خطرناک است.
ممکن است موجب تحریک دستگاه تنفسی گردد.
موجب تحریک پوست می شود.
به دلیل خاصیت اکسیدکنندگی ای که دارد ممکن است سبب ایجاد آتش و یا تشدید آن شود.
استفاده از این محصول باید در محیط های دارای تهویه ی مناسب انجام پذیرد و از هر گونه مواد قابل اشتعال و یا گرما دور نگاه داشته شود.
در صورت آلوده شدن به این ماده نکات زیر را انجام دهید:
چشم ها:
15 دقیقه چشم ها را با مقدار زیادی آب شست و شو دهید و فورا به پزشک مراجعه نمایید
اگر از لنز های چشمی استفاده می کنید حتما آن ها را بلافاصله خارج نمایید.
این ماده در تماس با چشم می تواند موجب آسیب های جدی به قرنیه شود.
پوست:
لباس های آلوده را خارج نمایید و بلافاصله پوست را به مدت 15 الی 20 دقیقه شست و شو دهید.
به دلیل خاصیت اکسید کنندگی قوی این ماده در صورت تماس با پوست می تواند آسیب های جدی و خوردگی آن را به دنبال داشته باشد.
استنشاق:
فرد را به هوای تازه منتقل نمایید و در صورتی که تنفس او قطع گردیده به او تنفس مصنوعی دهید.
استنشاق این ماده ادم ریه را برای فرد به دنبال خواهد داشت.
بلعیدن:
هرگز فرد را وادار به استفراغ نکنید. در صورتی که فرد هوشیار بود به او دو لیوان آب دهید و فورا با پزشک تماس بگیرید.
بلعیدن این ماده می تواند موجب خوردگی اندام ها و آسیب های جدی به معده شود.
ذخیره سازی:
هیدروژن پر اکسید در ظروف قهوه ای در بسته نگهداری می شود تا در مجاورت نور قرار نگیرد. زیرا نور می تواند این ماده را به آب و اکسیژن تجزیه نماید. پایدار نبودن این ماده موجب گردیده است تا این ترکیب را در ظروف در بسته و تیره نگهداری نمایند. همچنین پیشنهاد می شود در آزمایشگاه در هنگام محلول سازی از محلول ساخته شده در روز های پیشین استفاده نگردد و محلول تازه ساخته شود
در صورتی که مایل به ساخت محلول به صورت روزانه نیستید توصیه می شود که آن را در یخچال نگهداری نمایید