نیتریت سدیم چیست؟

سدیم نیتریت یک ترکیب غیر آلی بسیار ناپایدار است و فقط در صورتی NO آزاد می نماید که pH کم باشد. این محصول از لحاظ ظاهری به شکل جامد بلوری سفید (مایل به زرد) بوده و به صورت پودری عرضه شده که در آب بسیار محلول است. سدیم نیتریت که تحت عنوان پیش ساز ترکیبات آلی استفاده می شود در صنایعی مانند صنایع رنگ، تولید سموم، صنایع داروسازی و همچنین در صنایع غذایی تحت عنوان یک ماده افزودنی و نگهدارنده مواد غذایی از جمله فرآورده های گوشتی کاربرد دارد. نیتریت سدیم در کنار تیو سولفات سدیم مصرف شده و طبق نظر سازمان بهداشت جهانی، نیتریت سدیم دارویی جزء ایمن ترین و موثرترین داروها می باشد.

انواع سدیم نیتریت

سدیم نیتریت در دو گرید زیر تولید می شود:

نیتریت سدیم خوراکی: این ترکیب به عنوان ماده افزودنی در صنایع غذایی و به عنوان نگهدارنده، حفظ طعم و رنگ محصولات غذایی خصوصا فرآورده های گوشتی نظیر سوسیس، ژامبون و غیره استفاده می شود.

نیتریت سدیم صنعتی: این نوع از نیتریت سدیم در صنایع مختلفی همچون مواد ضد خوردگی کاربردی است.

فرق نیتریت سدیم و نیترات سدیم چیست؟

نیتریت دارای دو اتم اکسیژن متصل به یک اتم نیروژن بوده ولی نیترات دارای سه اتم اکسیژن متصل به یک اتم نیتروژن می باشد. هر دو مورد دارای بار اکتریکی منفی بوده و آنیون معدنی می باشند. همچنین تفاوت دیگر این دو ترکیب این است که نیترات سدیم یک ترکیب سنتز شده از طبیعت و در طی فتوسنتز و موجود در سبزیجات می باشد در حالی که سدیم نیتریت یک ترکیب سنتز شده حاصل از فرآیندهای شیمیایی صنعتی می باشد. همچنین بدن انسان قادر است نیترات موجود در مواد غذایی از جمله سبزیجات (مانند کرفس) یا آب آشامیدنی را به نیتریت تبدیل کند.

تجزیه نیتریت سدیم

در صورت رسیدن دمای آن در هوا به 330 درجه سانتی گراد به دی اکسید نیتروژن، اکسید سدیم و اکسید نیتریک تجزیه می گردد.

نیتریت سدیم یک ترکیب اسیدی است یا بازی؟ از آن جایی که این ترکیب تشکیل شده از یک اسید ضعیف و باز قوی می باشد، در صورت واکنش سدیم نیتریت با آب مقدار -OH (گروه هیدروکسیل) بیشتری آزاد شده در نتیجه نیتریت سدیم باز یا قلیا می باشد.

روش تولید نیتریت سدیم

اکنون انواع روش تولید سدیم نیتریت را بررسی خواهیم کرد. در تولید نیتریت سدیم از یکی از دو مدل زیر استفاده می شود:

اکسیداسیون اکسیدهای نیتروژن پایین تر

کاهش نمک های نیترات

در روش اول به جای نمک یا سرب اکسید شده از نیترات سدیم استفاده می شود، در پروسه دیگری برای کاهش نیترات از براده آهن قراضه استفاده می گردد. سنتز سدیم نیتریت در طی چندین واکنش شیمیایی صورت می پذیرد.

در روش دیگر با افزودن کاتالیزور به واکنش اکسیدهای نیتروژن در محلول آبی قلیایی صورت می گیرد. شرایط در این روش می بایست به شدت تحت نظر و تحت کنترل باشد تا از اکسید شدن بیش از حد اتم نیتروژن جلوگیری به عمل آید.

همچنین این محصول در اثر قرار گرفتن در معرض تابش یونیزان، فلزات، گرما و نور و هیدروژن و احیا الکترولیتی با کاهش نمک های نیترات تولید می گردد.

مقدار مجاز مصرف سدیم نیتریت

محدوده استفاده از ترکیب سدیم نیتریت بین 120 تا 200ppm در نظر گرفته شده است که اغلب این مقدار از 150ppm بالاتر نمی رود. سازمان غذا و داروی ایالات متحده آمریکا هشدار داده است که دوز بیش از 200ppm برای نیتریت و 500ppm برای نیترات مورد استفاده در صنایع غذایی، منجر به افزایش خطر ابتلا به سرطان خواهد شد.

کاربرد نیتریت سدیم

سدیم نیتریت دارای کاربردهای متعددی است. در زیر به برخی از انواع کاربرد سدیم نیتریت اشاره می کنیم:

صنایع دارویی

تولید سموم

صنایع غذایی (نگهدارنده غذایی)

صنایع پوشاک (چاپ و رنگ آمیزی)

عکاسی

بازدارنده خوردگی

به عنوان افزودنی در گریس های صنعتی

به عنوان محلول آبی در سیستم های خنک کننده

حالت مذاب سدیم نیتریت به عنوان عامل انتقال حرارت

در صنعت متالورژی به منظور فسفاته کردن

به منظور تولید ترکیبات ارگانونیتروژن

عامل کف کننده برای پلی وینیل الکل

به عنوان معرف در فرآیند تبدیل آمین ها به ترکیبات دی آزو (ترکیبات پیش ساز اصلی اکثر رنگ ها مثل رنگ های دیازو)

در صنعت لاستیک سازی (استفاده از ترکیبات نیتروزو حاصل از نیتریت ها)

استفاده به همراه سدیم تیوسولفات به منظور درمان مسمومیت با سیانید

سدیم نیتریت در سوسیس: این ماده به عنوان یک عامل آنتی اکسیدان به منظور جلوگیری از کاهش کیفیت فرآورده های گوشتی به این محصولات افزوده می شود.

در آزمایشگاه به منظور حذف سدیم آزید اضافی

نیتریت سدیم در صنعت کشاورزی به عنوان کود به منظور منبع تهیه کننده ازت مورد نیاز برای رشد گیاهان

کاربرد نیتریت سدیم در صنایع غذایی

همانطور که پیش تر گفته شد از سدیم نیتریت به عنوان یک ماده افزودنی در این صنعت استفاده می شود زیرا دارای خواص ضد میکروبی است. برای مثال جهت دادن طعم و رنگ، افزایش ماندگاری و همچنین جلوگیری از بوتولیسم در صنعت بسته بندی گوشت بسیار کاربرد دارد.

سدیم نیتریت در سوسیس نیز استفاده می شود. این ماده به جهت دادن رنگ صورتی به فرآورده های گوشتی افزوده شده، با میوگلوبین گوشت واکنش داده و باعث تغییر رنگ و تبدیل آن به نیتروزومیوگلوبین (قرمز روشن) و در ادامه با حرارت دادن، به نیتروزوهموکروم (صورتی رنگ) می شود. در صورت حرارت دادن زیاد نیتریت، ماده سمی و خطرناک نیتروزآمین تولید می شود. به منظور مهار کردن تشکیل نیتروزآمین به محصولات گوشتی اسید آسکوربیک اضافه می کنند. همچنین می توان از اسید اریتوربیک و α-توکوفرول (ویتامین E) نیز بدین منظور استفاده کرد. این مواد با خاصیت اکسیداسیون-کاهشی خود مانع تولید نیتروزآمین می شوند. جالب توجه است بدانید در ایالات متحده آمریکا سدیم نیتریت مورد استفاده به عنوان مواد افزودنی را به رنگ صورتی روشن رنگ می کنند تا با نمک یا شکر اشتباه گرفته نشود و از مسمومیت تصادفی با این ترکیب جلوگیری شود.

سدیم نیترات MSDS

توجه به MSDS نیتریت سدیم هنگام کار با این ماده بسیار مهم می باشد. این موارد عبارتند از:

سدیم نیتریت غیر قابل احتراق است اما در صورت قرار گرفتن مقادیر زیادی از این ماده در آتش منفجره خواهد بود.

در صورت آتش گرفتن این ترکیب، اکسیدهای سمی ازت حین سوختن آزاد می شوند که برای سلامتی انسان بسیار خطرناک هستند.

نیتریت سدیم در مواد غذایی نیز به کار می رود. نیتریت سدیم خوراکی سمیت بسیار کمی دارد، بنابراین استفاده از آن در مقادیر مجاز در صنعت مواد غذایی بلا مانع می باشد.

نیتریت موجود در فرآورده های گوشتی در صورت حرارت زیاد ممکن است به نیتروزآمین تبدیل شود که عامل سرطان زا هستند.

سدیم نیتریت با توجه به این که در صنعت دارویی نیز کاربرد دارد به عنوان یکی از ایمن ترین مواد شیمیایی موجود در لیست داروهای بهداشتی محسوب می شود.

سدیم نیتریت در دمای بیش از 330 درجه سانتی گراد تجزیه شده و به اکسید سدیم، اکسید نیتریک و اکسید نیتروژن تبدیل می شود.

سدیم نیتریت را به دور از مواد اکسید کننده نگهداری کنید زیرا می تواند با مواد احیا کننده و قابل احتراق واکنش داده و موجب آتش سوزی و خطر انفجار شود.

همچنین این ترکیب را به دور از پودرهای فلزی، مواد آلی، آب و رطوبت نگهداری کنید.

در صورت احتراق از دی اکسید کربن، پودر خاموش کننده یا فوم استفاده نمایید.

هنگام کار با این ترکیب از تجهیزات حفاظتی نظیر دستکش ایمنی و ماسک استفاده کنید.

سدیم نیتریت را در محیط خشک و خنک و در بسته بندی های محکم نگهداری کنید.